- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1325 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
ابو الحسن، على بن ابراهيم بن هاشم قمى صاحب تفسير قمي
محل تولد: قم
تاريخ تولد: قرن سوم هجري قمري
تاریخ وفات: 329 ق
استادان پس از امام حسن عسکري (ع) داراي اساتيد بسياري بوده است :
1- پدر بزرگوارش ابراهيم بن هاشم
2- برادرش اسحاق بن ابراهيم بن هاشم
3- محمد بن عيسى
4- احمد بن محمد بن خالد برقى
5- ايوب بن نوح
6- احمد بن اسحاق بن سعد
7- احمد بن محمد
8- اسماعيل بن محمد ملکى
9- حسن بن محمد
10- حسن بن موسى الخشاب
2- برادرش اسحاق بن ابراهيم بن هاشم
3- محمد بن عيسى
4- احمد بن محمد بن خالد برقى
5- ايوب بن نوح
6- احمد بن اسحاق بن سعد
7- احمد بن محمد
8- اسماعيل بن محمد ملکى
9- حسن بن محمد
10- حسن بن موسى الخشاب
شاگردان:
1- ثقة الإسلام محمد بن يعقوب کلينى
2- قاسم بن محمد
3- احمد بن زياد بن جعفر همدانى
4- حسن بن حمزه علوى
5- محمد بن موسى بن متوکل
2- قاسم بن محمد
3- احمد بن زياد بن جعفر همدانى
4- حسن بن حمزه علوى
5- محمد بن موسى بن متوکل
معرفي تفسير:
اين کتاب در رجال نجاشى و فهرست طوسى به على بن ابراهيم نسبت داده شده است و منقولاتى از آن در کتب قدما ديده مىشود، از جمله در تهذيب الاحکام شيخ طوسى . اکنون نسخهاى با عنوان تفسير على بن ابراهيم در دست است که نخستين بار حسن بن سليمان حِلّى به نقل از شهيد اول( متوفى 784) منقولاتى از اين نسخه را ديده( ص 41- 47) و سپس در کتب متأخر، مانند بحار الانوار، روايات آن در ابواب مختلف پراکنده شده است. در اين نسخه بارها عباراتى ديده مىشود که به تفسير على بن ابراهيم ارجاع مى دهد( براى نمونه- قمى، ج 1، ص 120، 271، 313، ج 2، ص 360, نيز آقا بزرگ طهرانى، ج 4، ص 304- 305). بعلاوه اين تفسير از معاصران على بن ابراهيم، همچون احمد بن ادريس( متوفى 306) و حسين بن محمد بن عامر و حُمَيد بن زياد( متوفى 310) و محمد بن جعفر رزّاز( متوفى 316)، نيز روايات بسيار دارد و حتى احاديثى از محدّثان متأخر از وى، همچون ابن عقدة( 249- 332) و محمد بن عبد اللّه بن جعفر حِميرى و ابن همّام اسکافى( متوفى 336)، در اين کتاب ديده مى شود که خود على بن ابراهيم در هيچ سندى از آنها روايت نمى کند.
از سوى ديگر، در اين کتاب در مواردى بسيار از مشايخ مهم على بن ابراهيم چون احمد بن محمد بن عيسى و محمد بن عيسى بن عبيد و احمد بن ابى عبد اللّه برقى، با واسطه معاصران على بن ابراهيم، نقل شده است. شگفت آنکه در سند ديگرى، از ابراهيم بن هاشم، پدر و استاد اصلى على بن ابراهيم، با دو واسطه روايت شده( ج 2، ص 339) و از معاصران وى چون محمد بن يحيى و سعد بن عبد اللّه نيز با واسطه نقل شده است( ج 2، ص 344). اين قراين و قراين متعدد ديگر نشان مى دهد که تمامى تفسير موجود از على بن ابراهيم نيست( مدد الموسوى، ص 84- 94).
آقا بزرگ طهرانى نخستين کسى است که درباره عدم صحت انتساب تمام تفسير موجود به على بن ابراهيم سخن گفته و بر اين باور است که ابو الفضل عباس بن محمد بن قاسم، شاگرد على بن ابراهيم که نامش در آغاز تفسير موجود آمده، روايات ابو الجارود، راوى مطالبى در تفسير از امام باقر عليه السلام، و ديگران را از اواسط جلد اول تفسير در آن وارد کرده است( ج 4، ص 303)، اما شاهدى براى اين نظر در دست نيست و عباس بن محمد بن قاسم کسى جز يکى از مشايخ مؤلف کتاب نيست که در« طريق» مؤلف به على بن ابراهيم قرار گرفته( مدد الموسوى، ص 93- 94) و نام وى علاوه بر آغاز کتاب در ميان نام راويان ديگر نيز ذکر شده است( ج 2، ص 297).
در طرف مقابل، در کتاب تأويل الآيات از تفسير على بن ابراهيم مطالب بسيارى نقل شده است( براى نمونه ص 90، 127، 165، 173) که اصلا در اين تفسير نيست. بنابراين تفسير موجود نه دربردارنده تمام تفسير على بن ابراهيم است و نه تمام منقولات آن از وى است، بلکه کتابى است از مؤلفى ديگر که بيش از همه از تفسير على بن ابراهيم بهره گرفته و در آن، از طريق بيش از بيست راوى، روايات بسيارى از کتب و مصادر ديگر آورده است. حجم اين دسته روايات، در نيمه نخست مجلد اول تفسير بسيار اندک است و بتدريج افزايش مى يابد تا بدانجا که در اواخر کتاب تقريبا به اندازه روايات منقول از تفسير على بن ابراهيم مى شود. در تفسير موجود معمولا پس از نقل از غير على بن ابراهيم، با آوردن نام على بن ابراهيم به گونه صريح يا با ضمير، بازگشتِ متن به تفسير على بن ابراهيم يادآورى مى شود( بجز ج 1، ص 200- 271). سيد موسى شبيرى زنجانى با توجه به اينکه اغلب راويانِ بخش دوم تفسير، همچون احمد بن ادريس و حسن بن على مَهزيار و محمد بن جعفر رزّاز، از استادان على بن حاتِم قزوينى( زنده در 350) بودهاند و هيچ راوى ديگرى از اين مجموعه افراد روايت نمى کند، مؤلف کتاب را على بن حاتم مى شناساند( به نقل محمد جواد شبيرى، ص 50, نيز نجاشى، ص 36, طوسى، 1401، ج 3، ص 72, ابن بابويه، ج 2، ص 446، 519). ابو الفضل عباس بن محمد بن قاسم نيز از مشايخ على بن حاتم است( ابن بابويه، ج 1، ص 304) و ممکن است منشأ اشتباه در انتساب کتاب، تبديل نام على بن ابى سهل- که همان على بن حاتم است- به على بن ابراهيم، به جهت شباهت اين دو اسم، باشد.
قسمت عمده تفسير موجود، نقل از تفسير على بن ابراهيم است، ولى وجود نقل هايى در تأويل الآيات و برخى کتب ديگر از تفسير على بن ابراهيم- که با احاديث و مطالب تفسير موجود تفاوتهاى فراوانى دارد- سبب مى شود که به آنچه از تفسير على بن ابراهيم در تفسير موجود نقل شده، نتوان اعتماد کامل کرد. مقايسه اسناد على بن ابراهيم در اين کتاب و اسناد على بن ابراهيم در کتاب کافى از دشواريهاى بسيار اين تفسير حکايت مىکند- از جمله از کوتاه بودن واسطهها در بسيارى از اسناد( براى نمونه کلينى، ج 2، ص 389, قس قمى، ج 1، ص 32)- و اين امر سبب مى گردد که در نقل از اين کتاب احتياط شود. چون اين احتمال وجود دارد که على بن ابراهيم- که در اواسط عمر نابينا شده بود( نجاشى، ص 260)- مطالب تفسيرى را براى شاگردان خود گفته و آنان آنها را نوشته و تنظيم کرده باشند. بنابراين کتاب تفسير على بن ابراهيم در اصل نسخه هاى مختلف داشته، از جمله نسخه اى از اين تفسير به روايت نوه مؤلف به دست ابن طاووس( ص 175) رسيده است و وى در وصف اين نسخه مى گويد که جميع کتاب در چهار جزء در دو مجلد واقع است( نيز کل برگ، ص 544)، ولى در تفسير موجود نشانى از اجزا ديده نمى شود.
ديدگاهى رجالى درباره اسناد تفسير على بن ابراهيم وجود دارد که با تکيه بر عبارت« و نحن ذاکرون و مخبرون بما ينتهى الينا و رواه مشايخنا و ثقاتنا عن الّذين فرض اللّه طاعتهم...» در مقدمه آن( ج 1، مقدمه، ص 4)، بر وثاقت تمامى افراد اسناد اين تفسير به شرط اتصال روايت به معصومان عليهم السلام تأکيد مىکند و اين تفسير را از مصادر مهم رجالى مى داند( حرّ عاملى، ج 30، ص 202, خوئى، ج 1، ص 49- 50). اگر عبارت مذکور افاده حصر کند و گوينده آن على بن ابراهيم باشد، تنها ناظر به مواردى است که از على بن ابراهيم نقل شده و علاوه بر وثاقت، بر پايه مبانى علم رجال و روايت حديث، بر شيعه بودن راويان نيز دلالت دارد. ولى گوينده عبارات فوق معلوم نيست و بعلاوه، روشن نيست که اين گواهى ناظر به تمام افراد سلسله اسناد کتاب باشد. به نظر مى رسد اين عبارت تنها به مشايخ مستقيم يا مؤلفان کتب مأخذ تفسير اشاره دارد، زيرا در اسناد موجود حتى در مواردى که از على بن ابراهيم نقل شده، روايات مسلّم الضعف فراوان ديده مىشود. روايات مرسل نيز در کتاب بسيار است. از سوى ديگر، با توجه به اينکه على بن حاتم با وجود وثاقت با تعبير« يروى عن الضعفاء» وصف شده( نجاشى، ص 263)، پذيرش توثيقات وى دشوار است.
در تفسير موجود، بجز تفسير على بن ابراهيم، احاديث بسيارى از تفسير ابو الجارود با عنوان« و فى رواية ابى الجارود» نقل شده که گاه سند کامل هم همراه نام وى ذکر شده است( براى نمونه ج 1، ص 102، 198، 224، 271). مآخذ ديگر اين تفسير چندان روشن نيست، ولى با دقت در تسلسل اسناد کتاب و مقايسه آنها با يکديگر و با کتب رجال، مآخذ احتمالى کتاب را مىتوان به دست آورد: مراجع معتبرى چون نوادر احمد بن محمد بن عيسى، محاسن احمد بن ابى عبد اللّه برقى، نوادر الحکمة محمد بن احمد بن يحيى بن عمران اشعرى، و چند کتاب تفسيرى از جمله تفسير فرات کوفى، تفسير قرآن ابو حمزه ثمالى، تفسير على بن مهزيار، تفسير معلّى بن محمد، تفسير گمنام عبد الغنى بن سعيد ثقفى که به تفسير ابن عباس منتهى مىشود، تفسير الباطن على بن حسّان هاشمى که از غاليان بوده و شديدا تضعيف شده است، و تفسير قرآن حسن بن على بن ابى حمزه که خود و پدرش از رؤساى واقفه اند.
روش تفسير:
تفسير على بن ابراهيم با ديدگاه حديثى نوشته شده، ازينرو مؤلف از ظاهر آيات، با استناد به روايات، به آسانى دست کشيده است. کتاب از تفاسير تأويلى شمرده شده و تأويلهاى دور از ذهن در آن بسيار است( براى نمونه ج 1، ص 35، 203)، ازينرو بسيارى از آيات به فضائل اهل بيت يا مثالب دشمنانشان تفسير شده که معناى باطنى آيات به شمار مى آيند. در اين تفسير تنها روايات گردآورى نشده است بلکه آيات و کلمات بدون استنادِ روشن به روايات، تفسير شده و شأن نزول آيات بتفصيل بيان گرديده و قصص انبيا و وقايع زمان پيامبر و مباحث فقهى حجم گسترده اى از کتاب را تشکيل داده است. گاهى معانى مختلف واژه هاى مشترک در قرآن ذکر شده( براى نمونه ج 1، ص 30، 32، 35) و از آيات ديگر و روايات و اشعار شاعران بر تفسير يک آيه دليل اقامه شده( براى نمونه ج 1، ص 46، 132، 231، 309، 388، ج 2، ص 85- 87) و گاه به نظر عامه اشاره شده است. در مقدمه تفسير موجود، مباحث کلى علوم قرآنى به صورت تقسيم بندى آيات در حدود پنجاه عنوان به نقل از على بن ابراهيم مطرح شده، سپس با ذکر آيه يا آيههايى به توضيح اين عناوين پرداخته شده است. آشفتگى اين مقدمه و عدم تطابق کامل فهرست عناوين با شرح آن حاکى از وجود اختلالى در کتاب است. در اين مقدمه از ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، خاص و عام و سبک خاصى در قرآن به نام منقطع معطوف سخن رفته و گفته شده که ترتيب آيات در هنگام جمع آورى آنها به هم خورده است( ج 1، ص 8، 118، ج 2، ص 315).
على بن ابراهيم از تحريف قرآن سخن گفته( ج 1، ص 10- 11) و آياتى را ذکر کرده است که تأويل آن در تنزيل يا با تنزيل يا قبل از تنزيل يا بعد از تنزيل است( ج 1، ص 13، 14، 96، 142، ج 2، ص 68). وى از آيات قرآن براى رد مذاهب مختلف غير اسلامى مانند بت پرستان و زنادقه و دهريه( ج 1، ص 205، 236، ج 2، ص 68) و برخى از فرق اسلامى مانند معتزله، قدَريه- که به نظر وى همان مُجبِره اند- و نيز ديدگاه هاى نادرست ديگر استفاده مى کند( ج 1، ص 17- 25، 212، ج 2، ص 60، 89، 398) و با آوردن رواياتى اجمالا به مذهب امر بين امرين اشاره مى نمايد.
روش تفسير قرآن به قرآن، با ديدگاهى تأويلى، در مواضع بسيارى از تفسير ديده مى شود( ج 1، ص 35، 157، 231، 388، ج 2، ص 176). ديدگاه جريان آيات- که به گسترش آيات از موارد شأن نزول ناظر است( جَرى و انطباق)- نيز در اين تفسير مشاهده مى شود( ج 1، ص 157، ج 2، ص 46، 84، 96، 295، 399). واژه هاى فارسى يا معرّب کناديج( جمع کندو)، انابير( جمع انبار, ج 1، ص 346)، فولاذ( ج 2، ص 120) و ماديانة( ج 2، ص 122) مىتواند نشانه غير عرب بودن مؤلف کتاب باشد. همچنين به کار بردن صيغه فعل جمع در جايى که فاعل اسم ظاهر باشد( همچون« قلن ازواجه») بر طبق گويش غير معروف عربى در مواردى از کتاب ديده مى شود .
آثار مفسر تفسير قرآن و داراى تأليفات فراوانى است از جمله:
1- نوادر القرآن
2- ناسخ و منسوخ
3- قرب الإسناد
4- الشرايع
5- الحيض
6- التوحيد و الشرک
7- فضائل أمير المؤمنين عليه السلام
8- المغازي
9- الأنبياء
10- المشذر
11- المناقب
12- اختيار القرآن
2- ناسخ و منسوخ
3- قرب الإسناد
4- الشرايع
5- الحيض
6- التوحيد و الشرک
7- فضائل أمير المؤمنين عليه السلام
8- المغازي
9- الأنبياء
10- المشذر
11- المناقب
12- اختيار القرآن
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
یکی از نخست‌وزیران اسبق انگلستان، در نطقی به صراحت می‌گوید: «مادامی که کعبه، قرآن و حجاب در جوامع اسلامی باشد، ما نمی‌توانیم سیادت و آقایی خود را داشته باشیم. باید قرآن را بسوزانیم، کعبه را از بین ببریم و ...
سلام دوست عزیز به ما هم سر بزن و با نظرات خوبت همراهمون باش
http://www.jonbeshnet.ir/news/69145
احسنت عالی بود