ابو المعالى صدر الدين محمد بن اسحاق بن يوسف بن على قونوى صاحب تفسير اعجاز البيان فى تفسير ام القرآ
سه شنبه 23 تیر 1394
- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 884 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
ابو المعالى صدر الدين محمد بن اسحاق بن يوسف بن على قونوى صاحب تفسير اعجاز البيان فى تفسير ام القرآن
محل تولد: قونيه
تاريخ تولد: 607 ق
تاریخ وفات: 673 ق
استادان: شيخ اکبر محيى الدين ابن العربى
شاگردان: قطب الدين شيرازى ، ؤيد الدين جندى، مولانا شمس الدين ايکى، شيخ فخر الدين عراقى و شيخ سعيد الدين فرغانى
معرفي تفسير:
اعجاز البيان، اثر صدر الدين قونوى به بيان جوانب اعجازى يکى از سوره هاى قرآن کريم يعنى فاتحه يا« ام القرآن» به زبان عربى مى پردازد. اين کتاب هم در ذيل کتاب هاى اعجاز شناسى قرار مىگيرد و هم در ذيل کتاب هاى تفسير، تفاوت و تمايزى که اين تفسير با غالب تفاسير ديگر دارد، در اين نکته است که اين کتاب بر اساس روش« تأويلى» به نگارش در آمده است و مؤلف آن در زمره مفسرانى است که قرآن را« ذوبطون» مى دانند و معتقدند تنها روش دستيابى به اين بطون و لايه هاى تو در تو« تأويل» است. تأويل که مهمترين ويژگى ديدگاه متصوفه و عرفا نيز هست، با تأويلى که به معناى تفسير است و همه مفسران آن را پذيرفته اند، تفاوت دارد.
قونوى کمتر به نقل اقاويل و نظرات مفسران و قرآن شناسان پرداخته است و غالب گفته هاى او درباره سوره فاتحه از قلب صيقلى او فيضان مى کند، چيزى که آن را« علم لدنى» گفته اند و آن را در برابر« علم اکتسابى يا کسبى» قرار داده اند.
قونوى پيش از آغاز به تفسير فاتحه، مقدماتى را قاعده وار عنوان مى فرمايد و سپس در تفسير از آنها- به اضافه برخى مطالب واردى و کشفى- استفاده کرده و آنها را در ضمن تفسير استطراد مى نمايد. نخست پس از خطبه، چکيدهاى از بيان حال را عرضه مى دارد و سپس ارکان کلام غيبى را مطرح کرده و پس از مقدمه اى طريق بحث را ضمن قواعدى کلى که تعلق به اصول حقايق و علوم الهى دارد بيان مى کند، دلايل نظرى را از جهت وصول به غايت رد کرده و سپس قانون فکرى را که نزد صاحبان نظر مطلوب است عنوان مى کند، که اين هم در نزد برخى نتيجه بخش است و در نزد برخى ديگر عقيم، و اينکه آيا نيازى به قانون هست و يا اين که فطرت سالم در اکتساب علوم کافى بوده و بىنياز از قانون است، بحث مى کند.
پس از آن روش محققان را به زبان اهل تحقيق ايراد مى فرمايد و بعد در پيوندى فرقى بين طالبان معرفت و حقايق علوى را بيان مى دارد و سپس مى گويد: معرفت حقايق مجرد از حيث بساطت و تجردشان در مرتبه علمى محال است، و راز جهل به حقيقت خداى متعال را بيان داشته و پس از آن وسايل تحصيل علم ذوق و کشف را بيان مىدارد و سپس در پيوند ديگرى حلول و اتحاد را که بنده با حق اتحاد پيدا نمى کند، رد کرده و گويد: بلکه دست نويس و آينه تمام نماى صورت مرتبه پروردگارش مى شود، و بعد بيان مى دارد که علم خدا حقيقى و علم بنده مجازى است، سپس راز، بهرهبردارى از علم لدنى را بيان مى دارد.
در پيوندى ديگر قواعدى را درباره الفاظ و اصطلاحاتى که در اين کتاب مىآيد عنوان مى کند، از قبيل غيب مطلق و برزخ نخستين و مرتبه اسماء و حدّ فاصل و مقام انسان کامل و مرتبه احديت جمع و وجود، و اولين مراتب تعيّن و آخرين مرتبه غيب و اولين مرتبه شهادت نسبت به غيب مطلق و محل نفوذ اقتدار، و عمائى که همان نفس رحمانى است که بعينه اضافى اول است نسبت به معقول بودن هويتى که غيب مطلق است،- و يا بگو غيب الهى- سپس اسرار علم تحقيق را بيان داشته و اين که چرا تعريف علم جايز نيست و چرا گاهى بتعريف آمده؟ و اين که در وجود چه مقدار علم است بيان داشته، و پس از آن بر نعوت و توصيف علم از قدم و حدوث و فعل و انفعال و بداهت و اکتساب و تصور و تصديق و ضرر و منفعت و غير اينها از صفات لازم آن پرداخته و بعد مراتب علم را بيان داشته و مى گويد: علم با تجلى ذاتى همراه است، سپس احکام و نسبت هاى علم را بيان مى دارد.
در پيوندى ديگر به سرّ علم و متعلقات آن پرداخته و بيان مىدارد که صورت ادراک به واسطه علم تحقق مى پذيرد، و سپس ادوات و آلات توصيل معلومات را که سراست بيان مى دارد: نخست حرکت معنوى نفسانى، دوم استحضار صور معانى و کلمات در ذهن، و سوم حروف و کلماتى که به واسطه گفتن و نوشتن ظاهراند سپس در پيوندى نسبت اجتماعى که تابع حکم مرتبه جمع را- که اختصاص به حد فاصل دارد- و راز ترکيب هاى شش گانه را در عربيت، که اسم با اسم و اسم با فعل و اسم با حرف و غير اينها است، بيان مى دارد.
پس از همه اينها در قاعدهاى کلى راز حروف و کلمات و نقطه و حرکات حروف است، و نيز وجود و امکانات و ممکنات، و آن چه از مراتب که بدانها اختصاص دارد و آن چه که بر آن مى گردد و استناد بدان دارد، و نيز راز کتاب بودن عالم- کتابى نوشته شده در صفحه اى گسترده- و غير اينها را که فراگير اينها است بيان مىدارد، سپس در قاعده کلى ديگرى مراتب تميّز که بين حق تعالى و غير او ثابت است، و آن چه از اصول اسرار را که اختصاص به اين مرات دارد- به گونه تبعيت و استلزام- بيان مى دارد، بعد در قاعده کلى ديگر باز راز اسماء و اسماء اسماء و مراتب و کمالات آنها را، و طلب منسوب- بدانها که تعلق به تحصيل آن چه از کمالاتشان که در آن( طلب) است، فايده« تسميه» و« اسماء» و آن چه تفاوت که بين اين دو است و اسرار ديگرى را بيان مى دارد، سپس در بابى، راز آغاز و ايجاد و سرّ وحدت و کثرت و غيب و شهادت و جمع و تفصيل و مقام انسان کامل و راز« حب- عشق» و احکام آن و راز بسم الله الرحمن الرحيم را از برخى وجوه بيان مى دارد.
روش تفسير :
بعد از مقدمات وارد تفسير سوره حمد، به شکل کلمه به کلمه و آيه به آيه مى شود. چون سوره حمد به 3 قسم تقسيم شده( بنا به تقسيم الهى و تعريف نبوى)، قسمت اول تا« يوم الدين»، قسمت دوم« اياک نعبد و اياک نستعين» و قسمت سوم« اهدنا الصراط المستقيم» تا آخر سوره، تفسير آن را نيز بر سه قسم تقسيم نموده است، و بر حسب حديث مشهور« لکل آيه ظهر و بطن و حد و مطلع» هر کلمه و آيه را ابتدا با زبان ظاهر سپس باطن و بعد از آن به ماوراء باطن که همان لسان حد و مطلع است، تفسير مى نمايد.
آثار مفسر:
1- مفتاح غيب الجمع و الوجود، معروف به مفتاح الغيب،
2- النصوص فى تحقيق طور المخصوص
3- النفحات الالهية
4- الفکوک فى اسرار مستندات الفصوص
5- اعجاز البيان فى تأويل ام القرآن
6- شرح حديث الاربعين
7- شرح الشجرة النعمانية فى الدولة العثمانية
8- الرساله الهادية
9- الرساله المفصحة
10- التوجه الاتم الاعلى نحو الحق جل و علا
11- شرح اسماء الحسنى
12- وصايا
13- شعب الايمان
14- رساله در بيان مبدأ و معاد
15- کتاب الاسماع ببعض کليات اسرار السماء
16- المفاوضات و رسالة الهادية و رسالات مختصر ديگر
2- النصوص فى تحقيق طور المخصوص
3- النفحات الالهية
4- الفکوک فى اسرار مستندات الفصوص
5- اعجاز البيان فى تأويل ام القرآن
6- شرح حديث الاربعين
7- شرح الشجرة النعمانية فى الدولة العثمانية
8- الرساله الهادية
9- الرساله المفصحة
10- التوجه الاتم الاعلى نحو الحق جل و علا
11- شرح اسماء الحسنى
12- وصايا
13- شعب الايمان
14- رساله در بيان مبدأ و معاد
15- کتاب الاسماع ببعض کليات اسرار السماء
16- المفاوضات و رسالة الهادية و رسالات مختصر ديگر
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
