- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1595 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
ملا فتح الله شريف کاشانى صاحب تفسير منهج الصادقين
محل تولد: کاشان
تاريخ تولد: ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
تاریخ وفات: 988 ق
استادان: على بن حسن زوارهاى
شاگردان: ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
معرفي تفسير:
نام کامل آن« تفسير کبير منهج الصادقين فى الزام المخالفين»، از تفاسير ارزشمند شيعى که به زبان فارسى روان و سليس( به تناسب قرن دهم هجرى) نگاشته شده، و در ميان علاقمندان به قرآن رواج فراوانى دارد.
تفسير منهج همانند« روض الجنان» تفسيرى جامع است که عهده دار پرداختن به تمامى قرآن بوده و مؤلف، از ابعاد مختلف فرهنگ اسلامى سخن رانده و در پرتو آيات الهى، حقايق گوناگونى را عرضه کرده است.
ملا فتح اللّه با توجه به تفاسير معتبرى نظير کشاف زمخشرى، انوار التنزيل بيضاوى، مجمع البيان طبرسى و با استفاده از تفسير ابو الفتوح رازى آن را تأليف کرده است و از تفسير اخير بهره فراوان برگرفته و گاه عبارات را عينا نقل مى کند. ايشان منهج الصادقين را در پنج مجلّد ترتيب داده و اخيرا در ده مجلد معمولى عرضه شده است. ايشان اين تفسير را در سال 982 ق به انجام رسانيده است.
مفسر پيش از آغاز تفسير سوره حمد، ده فصل قرار داده است، که در آن از مقدمات تفسير و علوم قرآنى، سخن مى گويد.
فصل اول: در ياد کرد نام هاى قاريان
فصل دوم: در ذکر نام هاى قرآن و معناى سوره و آيه
فصل سوم: در توضيح صحيح ترين قول در اعداد آيات قرآن و فايده دانستن آن
فصل چهارم: تبيين معناى تفسير و تأويل
فصل پنجم: توضيح حديث:« نزلالقرآن على سبعة احرف...»
فصل ششم: در توضيح معناى تفسير به رأى
فصل هفتم: در مصونيت قرآن از تحريف
فصل هشتم: در تبيين اين که، قرآن در زمان پيامبر( ص) مدون بوده است
فصل نهم: در بيان اعجاز قرآن
فصل دهم: در ياد کرد رواياتى که در ترغيب بر خواندن و فرا گرفتن قرآن وارد شده است.
تفسير منهج الصادقين، تفسيرى جامع و مشتمل بر مباحث مختلف و مطالب متنوع است. مؤلف آن که شرح حال نگاران، وى را به عنوان عالمى کامل، متکلمى فقيه و مفسرى فاضل ستودهاند، با آگاهى گسترده از ابعاد مختلف فرهنگ اسلامى، تفسيرش را از اطلاعات ارزشمندى و مباحث گوناگونى آکنده کرده است. مرحوم مؤلف، خود به ابعاد مختلف تفسيرش در مقدمه ج 1 ص 4 اشارهاى کرده و مىنويسد:« به خاطر فاتر اين فقير ضعيف... رسيد که مطالعه تفاسير عربيه و فارسيه و کتب تواريخ و احاديث و غير آن از کتب کلاميه و اصول و فروع فقهيه کرده، تفسيرى از آن انتخاب نمايد که مبتنى باشد بر حلّ مبانى قرآن بر طبق قرائت سبعه که مسلم الثبوت و مجمع عليه جميع موافق و مخالف است. و متعرض قرائت ديگر نشود، بجهت تطرّق اختلاف در آن و محتوى باشد بر ذکر اسرار و نکات و اسباب نزول آيات و احاديث سيد البريّات« عليه و آله افضل الصلوات و اکمل التحيات»، واجبا و قصص و حکايات ائمه هدى« عليهم التحيات و التسليمات»، و فضل سور و آيات و وجه ارتباط و اتصال آن به يکديگر و بيان مسائل فقهيه در ضمن آيات احکام و مناقب اهل بيت( ع) منطوى بر رفع شبهات مخالفان و ابطال مذاهب ايشان و در بيان اعراب و لغت بر طريق« خير الامور اوسطها» سلوک نمايد و بعضى از سخنان ارباب تحقيق را نيز بحيّز تحرير در آورد.»
مرحوم علامه شعرانى که تفسير را تصحيح کرده است، در ارتباط با ابعاد مختلف آن با اشارهاى به منابع مؤلف( در جلد دوم نسخه تحقيق شده خود صفحه 4- 5 چنين نوشتهاند:« غالب تفسير بيضاوى را مندرج ساخته است و بسيارى از نکات تفسير کشاف را نيز، از تفسير مجمع البيان بسيار نقل کرده است، نه از شواهد و حجت ها و تحقيقات علمى آن، بلکه از قصص و تواريخ موجود در مجمع البيان، از تفاسير نيز به تفسير تبيان، ابو الفتوح و گازر مراجعه کرده است، و گاه سخنان عرفانى از بزرگان و مشاهير متصوفه نقل نموده است. مانند« شرح التعرف و قشيرى و ابو عبد الرحمن سلمى و امثال ايشان،... مؤلف در نقل عبارات ديگران، گاه از خود، توضيحات و شروح و شواهدى افزوده است و در اينگونه موارد، آن را نقل به معنى بايد شمرد.
چنانکه در بيان حکم متعه، عبارتى از شرح لمعه آورده، بسيار طولانىتر از اصل. در تقرير اصول دين و عقايد شيعه و مسائل مناسب آن، چنان متين و مستحکم و صريح و معقول سخن مىراند که گوئى از مردم دو قرن بيشتر است مانند: فاضل مقداد و شهيد... لذا مىتوان اقوال او را در اين مباحث، حجت دانست.»
مفسر پس از مقدمه سودمند خود، وارد تفسير سوره ها مى شود، ابتدا به روشنگرى در مدنى يا مکى بودن سوره مى پردازد، و در اين زمينه به نقل اقوالى از ابن عباس، مجاهد، قتاده و حضرت على« عليه السلام» مبادرت ورزيده، قول اصح را برمى گزيند.
در ادامه، عدد آيات را متعرض مى شود و به اختلاف عدد از ديدگاه هاى مختلف گروه هاى شامى، بصرى، کوفى، مکى، مدنى و حجازى اشاره داشته، آيات مورد اختلاف را ذکر مى کند.
روش تفسير :
پس از آن ثواب قرائت سوره، جايگاه و فضائل آن را به نقل از پيامبر اکرم( ص) و ائمه اطهار( ع)، بيان داشته، اشارهاى به تناسب اختتام سوره قبل و افتتاح سوره بعد مى نمايد. سپس نوبت به ترجمه آيات مى رسد، سعى مىنمايد بسيار دقيق و با احتياط باشد، و موافق با قرائت ابو بکر از عاصم و گاهى با تکيه به قرائت حفص از عاصم، بدون تعرض به قرائتهاى شاذه. آنگاه اهتمام خود را به ذکر مباحث لغوى، اعراب، صرف و نحو، مسائل بيانى با استشهاد به اشعار عرب در بيان معناى آيه و وجوه محتمل آن بيشتر با اعتماد به تفسير کشاف و بيضاوى، به اختصار و اعتدال، نشان مى دهد.
پس از آن، تحقيق در مفاهيم و مباحث آيات را آغاز مى کند، در اين بخش به ذکر اسباب النزول از منابع شيعه و اهل سنت مى پردازد. با نقل احاديث از پيامبر( ص) و ائمه( ع) به تبيين آيات مى پردازد. و با ذکر قصص و حکايات، مطالب خود را پى مى گيرد. در اين مجال از روايات جعلى و اسرائيليات نيز استفاده مى نمايد، اما به سخيف بودن و عدم مقبوليت آنها اشاره دارد، مانند ج 8 ص 46 داستان حضرت داود( ع).
در اين بين توجهى نيز به بيان تناسب آيات و نظم و ترتيب آنها، از خود نشان مى دهد. مسائل فقهى و احکام از نظر مفسر دور نيفتاده، در محل خود به بيان آنها بدون بسط و تفصيل و در برخى موارد با ذکر اقوال و وجوه محتمل، مىپردازد( مانند ج 1 ص 400 به بعد ذيل آيه 187 سوره بقره)، و در مواردى مانند وضو، طلاق، متعه از مسائل خلافى بين اهل سنت و شيعه، بنا را بر مذهب شيعه اماميه مىگذارد. با توجه به ديدگاه شيعى مفسر بطور طبيعى مواردى از ذکر مناقب اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام به عنوان تفسير، تطبيق و بيان مصداق، در ضمن مطالب ايشان به چشم مى خورد. مفسر به مباحث عقايد و کلام نيز اهتمام داشته و به بيان ذکر ادله و نقل روايات شيعه و سنى مىپردازد، مانند بحث امامت، عصمت انبياء، امر بين الامرين، جبر و اختيار، محال بودن دين خدا در قيامت، عدل و...
در خاتمه بايد متذکر شد که تفسير منهج بلحاظ سلامت، روانى، جامعيت، از زمان نگارش آن مورد توجه عالمان بوده است و در ميان امت اسلامى از معروفترين تفاسير شيعه به شمار مى رود. مرحوم آيت ا... شهيد مطهرى در کتاب« خدمات متقابل ايران و اسلام» صفحه 461، فرمودهاند:« منهج الصادقين» اين تفسير به زبان فارسى است... و تا سى، چهل سال اخير، يگانه تفسير فارسى متداول بود.»
البته نبايد از اين نکته غافل بود، که هر تأليفى در فضاى خود تأثيرات فراوانى خواهد داشت اما در زمانهاى بعد و در فضايى که تأليفات مشابه آن فراوان مى گردد، از تأثيرات آن کاسته و اقبال نسبت به آن کمتر مى گردد. تفسير منهج نيز از اين قاعده مستثنى نبوده است.
در اين عصر که تأليفات تفسيرى فارسى و عربى نسبتا فراوانتر از قبل گشته و ادبيات آنها به زبان امروز نزديک تر شده، بدين جهت در مراجعه نسل حاضر گوى سبقت را از تفسير منهج گرفتهاند. البته از ارزش علمى منهج، کاسته نمى شود، بحث فقط در مراجعه و استفاده وافر از آن است.
آثار مفسر:
1- ترجمه قرآن به فارسى.
2- تنبيه الغافلين و تذکرة العارفين در شرح نهج البلاغه به فارسى.
3- خلاصه منهج( مختصر تفسير منهج الصادقين) به فارسى.
4- زبدة التفاسير( تفسير مورد بحث).
5- شرح احتجاج طبرسى.
6- ترجمه کشف الغمة در تاريخ.
7- استنساخ کتاب استبصار شيخ طوسى از اساتيد خود.
8- منهج الصادقين به فارسى
2- تنبيه الغافلين و تذکرة العارفين در شرح نهج البلاغه به فارسى.
3- خلاصه منهج( مختصر تفسير منهج الصادقين) به فارسى.
4- زبدة التفاسير( تفسير مورد بحث).
5- شرح احتجاج طبرسى.
6- ترجمه کشف الغمة در تاريخ.
7- استنساخ کتاب استبصار شيخ طوسى از اساتيد خود.
8- منهج الصادقين به فارسى
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
