ابن ابي حاتم (عبد الرحمن بن محمد بن ادريس بن منذر تميمى حنظلى رازى ) صاحب تفسير القرآن العظيم
پنجشنبه 01 مرداد 1394
- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1279 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
ابن ابي حاتم (عبد الرحمن بن محمد بن ادريس بن منذر تميمى حنظلى رازى ) صاحب تفسير القرآن العظيم
محل تولد: رى ( ايشان در ري زاده شده ولي اصلاً اصفهاني ميباشند )
تاريخ تولد: 240 ق
تاریخ وفات: 327 ق
استادان: ابن ابي حاتم از پدر خود ابو حاتم و ابو زرعه رازى دانش و حديث آموخت و نيز از فضل بن شاذان نيشابورى قرائت قرآن فرا گرفت. ابن ابى حاتم دو بار همراه پدر به حج رفت. سپس خود به طلب علم رهسپار شام و مصر گرديد و 7 ماه در مصر اقامت گزيد و از عالمان و فقيهان و محدثان آن ديار فقه و حديث آموخت. آنگاه در 264 ق عازم اصفهان شد. روشن نيست که در چه زمانى از اين سفرها به رى بازگشته، اما قطعى است که در رى درگذشته است.
از قرائن چنين بر مى آيد که وى در عراق و بغداد، که در آن روزگار کانون فقه و حديث بود، از شهرت و منزلت علمى بسيار برخوردار بوده است. ابن ابى حاتم افزون بر پدرش و ابو زرعه و فضل بن شاذان، نزد کسان ديگرى فقه و حديث آموخت که بنامترين آنان عبارتند از: جعفر بن منير رازى، احمد بن سنان قطّان، احمد بن منصور رمادى، يونس بن حبيب اصفهانى، حسن بن عرفه، يونس بن عبد الاعلى، محمد بن اسماعيل أحمس، حجاج بن شاعر، محمد بن حسان ازرق، محمد بن مسلم بن وارة، صالح بن احمد بن حنبل، على ابن جنيد و مسلم بن حجاج.
شاگردان: حسينک تميمى، يوسف ميانجى، ابو الشيخ عبد الله بن محمد بن حيان اصفهانى، ابو احمد الحاکم، نيشابورى احمد بن محمد بن بصير، عبد الله بن محمد اسد، على بن قصّار و ابو حاتم بن حبان بستى.
معرفي تفسير:
« تفسير القرآن العظيم» معروف به تفسير ابن ابى حاتم، تفسيرى مأثور به زبان عربى، شامل کل قرآن مى باشد. ابن ابى حاتم تفسير خود را بر اساس آثار رسيده از صحابه و تابعان بنا نهاد و کمال دقت را در اسناد و منابع روايى خود به خرج داد، تا آنجا که توانست در به دست آوردن روايات صحيح کوشيد، از اين رو تفسير وى مورد توجه همگان قرار گرفت جلال الدين سيوطى مى نويسد( الاتقان ج 4 ص 212):« کتاب ابن جرير طبرى ارزشمندترين و گران سنگ ترين تفسيرهاست، پس از او، ابن ابى حاتم... مى باشد و همه آنها مستند به صحابه و تابعان و پيروان آنان است.»
در تفسير وى روايات معتبرى يافت مى شود که آنها را در جاى ديگرى نمى توان يافت. ابن ابى حاتم، محتواى تفاسير پيش از خود را( از جمله، تفسيرهاى سعيد بن جبير و مقاتل بن حيان و غيره) در درون تفسيرش جاى داد و اگر او نبود، اين آثار از ميان رفته بود. تفسير او را منبع سرشار و قابل اعتمادى براى مفسران پس از وى، در همه ادوار، دانسته اند. بغوى( متوفاى 516)، ابن کثير( متوفاى 774)، شوکانى و ديگران در تفاسير خود، از وى بهره فراوان بردهاند. جلال الدين سيوطى( متوفاى 911) مىگويد:« تفسير او را در الدر المنثور» تلخيص کرده ام»
ابن تيمية در مجموع الفتاوى، ابن حجر عسقلانى در فتح البارى و ديگران در کتاب هاى خود مقدار زيادى از روايات وى را نقل نموده اند.
روش تفسير:
وى در وصف و بيان روش تفسير خود مى نويسد:« کوشيدم تا اين تفسير را با صحيح ترين آثار سلف صالح فراهم سازم. نخست آثار منقول از پيامبر اکرم« صلى الله عليه و آله» را جداگانه آوردم و کسى را با او همراه نساختم. سپس به تفاسير منقول از بزرگان صحابه پرداختم و در پى آن، تفاسير تابعان را آوردهام و موارد وفاق و اختلاف آنان را يادآور شدم.»
ابن ابى حاتم در تفسير هر آيه، به روايات مأثور( منقول) پيرامون هر يک پرداخته و در صورت اختلاف متن، تحت عنوان هاى« وجه دوم»،« وجه سوم» و... آنها را مطرح کرده و اقوال را به گونهاى منظم و جدا از هم آورده است.
ايشان هرگز به مسائل جنبى نپرداخته است به همين جهت، تفسيرى کاملا مبتنى بر نصوص وارده مى باشد و چيزى با آن آميخته نشده است. از اين رو در اين تفسير به طور پراکنده تنها آياتى که درباره آنها رواياتى نقل شده، تفسير شده است.
ابن ابى حاتم تفسير خود را( پس از تسمية) چنين آغاز مىکند:« الحمد لله رب العالمين و صلى الله على محمد خاتم الانبياء و على آله اجمعين...» و روشن است که اين شيوه، روش ارادتمندان به خاندان نبوت است. در ضمن تفسير نيز به مواردى برخورد مىکنيم که به ديدگاه تشيع نزديکتر است،( گر چه خود، شافعى مىنماياند) از جمله ذيل آيه 56 سوره احزاب« ان الله و ملائکته يصلون على النبى...» جلد 10 تفسير صفحه 3151: از پيامبر( ص) روايت مىکند که، فرمود: بگوييد:« اللهم صلى على محمد و على آل محمد، کما صلّيت على ابراهيم و على آل ابراهيم. انک حميد مجيد. و بارک على محمد و آل محمد، کما بارکت على ابراهيم و آل ابراهيم، انک حميد مجيد.» در ذيل آيه 33 سوره احزاب شأن نزول آن را در مورد پنج تن آل عبا از عائشه و ام سلمه نقل مىنمايد و نيز ذيل آيه 214:«و انذر عشيرتک الاقربين»روايت« و يکون خليفتى فى اهلى» را درباره حضرت على( ع) آورده است.. و ذيل آيه 219 شعراء:«و تقلبک فى الساجدين»نيز شاخصه عقيدتى مکتب تشيع( نا آلودگى نياکان معصومين) را مطرح مىسازد و به دو طريق از ابن عباس( در تأويل آيه) روايت مى کند که: پيامبر( ص) پيوسته در اصلاب انبياء جا به جا مىشد تا مادر او را زائيد.» طبرى با آنکه هم عصر ابن ابى حاتم بوده، هيچ يک از اين روايات را در تفسيرش نياورده و شايد به آن دست نيافته است و اين برترى ابن ابى حاتم و گستردگى اطلاعات وى را مى رساند.
آثار مفسر:
وى از محققان و نويسندگان بنام اسلامى در روزگار خود بوده که آثارى در حديث، فقه، کلام، و رجال شناسى پديد آورده است. برخى از اين آثار که جزو منابع مهم علمى در موضوع خود به شمار مىآيند، اينهاست:
1- تفسير القرآن العظيم
2- آداب الشافعى و مناقبه
3- الجرح و التعديل در 9 جلد
4- زهد الثمانية من التابعين
5- علل الحديث در 2 جلد
6- المراسيل
7- اصل السنة واعتقاد الدين
8- ثواب الاعمال
9- المسند فى الحديث در 6 جلد
در ميان اينها الجرح و التعديل مشهورترين اثر ابن ابى حاتم مىباشد که بارها چاپ شده است. اين کتاب از يک سو مهارت نويسنده را در رجال شناسى مى نماياند و از سوى ديگر، با توجه به تاريخ تأليف آن و نيز مطالبى که در آن درباره نقد و جرح و تعديل راويان حديث و احوال گروهى از صحابه و تابعين آمده، از اهميت ويژهاى برخوردار است .
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
