نسیم سحر

اهداف تشكیل حكومت اسلامی از منظر قرآن کریم

در آیه 41 سوره حج می‏ خوانیم:

«اَلَّذینَ اِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِی الاَرْضِ اَقامُوا الصَّلوةَ وَ آتَوُ ا الزَّكاةَ وَ اَمَروُا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَو عَنِ الْمُنْكَرِ» [آنها (یاوران الهی)كسانی هستند كه هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم نماز را بپا می‏ دارند و زكات را ادا می‏ كنند و امر به معروف و نهی از منكر می‏ نمایند.]

تعبیر به «مَكَّنَّاهُمْ فِی الاَرْضِ» به معنی قدرت بخشیدن به آنها در روی زمین است، ولی این تعبیر در بسیاری از آیات قرآن در خصوص قدرت حكومت به كار رفته، چنانكه در سوره یوسف در دو آیه می‏خوانیم:

«وَكَذلِكَ مَكَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الاَرْضِ» یوسف/21

و درمورد ذوالقرنین آمده است:

«اِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فِی الاَرْضِ وَ اَتَیْناهُ مِنْ كُلِّ شَیْئٍ سَبَباً» کهف/84 [ما به او در روی زمین قدرت و حكومت دادیم و اسباب هر چیزی را در اختیارش نهادیم.]

بنابراین مفهوم آیه چنین می‏ شود كه یاران خدا هنگامی كه به حكومت رسیدند از یك سو راه را برای رسیدن به قرب پروردگار كه یكی از مظاهر آشكار آن نماز است، هموار می ‏سازند و از سوی دیگر راه را برای عدالت اجتماعی كه یك وسیله بارز آن اداء زكات است می‏ گشایند، و از سوی سوّم با هرگونه مفسده اجتماعی مبارزه كرده، عوامل گسترش نیكی‏ ها و خوبی ها را در جامعه كه یك وسیله مهم آن امر به معروف و نهی از منكر است فراهم می‏ سازند.

اگر فرض كنیم كه تعبیر به «مكَّنَّا» به معنی هر گونه قدرت بخشیدن بوده باشد باز دلالت آیه بر مقصود ما روشن است، زیرا حكومت بارزترین نمونه قدرت است، مرحوم علامه طباطبایی در ذیل این آیه می‏ گوید «منظور از تمکین در ارض، قدرت بخشیدن به آنهاست كه هر چه را از امور مربوط به زندگی اراده كنند انجام دهند، بی آنكه كسی مانع آنها گردد. (المیزان 14/386)

آیا چنین قدرتی جز از طریق به دست آوردن حكومت امكان پذیر می‏باشد؟ در تفسیر قرطبی این معنی با صراحت بیشتری آمده است، زیرا جمله «اَلَّذینَ اِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِی الْاَرْضِ» را به معنی امرا و صاحبان حكومت تفسیر كرده است. اصولاً امر به معروف و نهی از منكر كه در آیه فوق آمده، چنانكه در مباحث فقهی نیز آمده است، دارای مراحل مختلفی است كه یك مرحله آن منحصراً در اختیار حكومت است.

در آیه 55 سوره نور، درباره حكومت صالحان چنین آمده است :

«وَعَدَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ َعِملُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْاَرْضِ كَما اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَكِنَّنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ امْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِكُونَ بی شَیْئاً»

در این آیه بعد از آنكه خداوند به مؤمنان صالح العمل وعده خلافت و حكومت می‏ دهد، آن را با چند جمله تعقیب می‏ كند كه در واقع به منزله اهداف این حكومت است، نخست تمكین و قدرت بخشیدن به دین الهی و حاكمیت آن بر پهنه اجتماع و دیگر از میان رفتن نا‏امنی‏ها و تبدیل آن به امنیت اجتماعی كامل و دیگر عبادت خالی از هرگونه شرك. و به این ترتیب اهداف حكومت طبق این بیان عبارتند از :

1ـ حاكمیت دین و قوانین الهی بر همه اجتماع.

2ـ استقرار و امنیت كامل در همه جا.

3ـ عبادت خالصانه پروردگار و برچیده شدن آثار شرك و بت پرستی.

در واقع هدف نهایی همان تكامل انسان و سیر الی الله است كه استقرار امنیت و حاكمیت و قوانین الهی، مقدّمه وصول به آن محسوب می‏ شود. به این ترتیب اهداف حكومت الهی را می‏توان در امور زیر خلاصه كرد

1ـ تعلیم و تربیت و رشد جامعه در جنبه‏های علمی و اخلاقی.

2ـ تأمین آزادی‏های انسانی و نفی هر گونه اسارت و استعمار بشر، به وسیله بشر خواه در جنبه‏های فكری باشد یا سیاسی، نظامی و اقتصادی.

3ـ اقامه عدل و تأمین عدالت اجتماعی در تمام سطوح جامعه.

4ـ فراهم ساختن امنیت اجتماعی به عنوان مقدمه‏ای برای وصول به اهداف دیگر.

5ـ فراهم كردن مقدمات بندگی خدا و سیر الی الله و تكامل انسانی و رسیدن به مقام قرب الهی كه به اصطلاح غایَهُ الْغایاتِ وَ مُنْتَهی الرَّغَباتِ است.

---

نسیم سحر دات آی آر