- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1344 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
مقاتل بن سليمان (ابو الحسن مقاتل بن سليمان بن بشير ازدى مروزى بلخى )صاحب تفسير مقاتل بن سليمان
محل تولد: بلخ از شهرهاى خراسان قديم
تاريخ تولد: 80 تا 90 ق
تاریخ وفات: 150 ق
استادان: امام باقر( ع) و امام صادق( ع) و مجاهد بن جبر و عطاء بن ابى رباح و ضحاک
شاگردان: ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
معرفي تفسير: نام تفسير وى« تفسير مقاتل بن سليمان» معروف به« تفسير کبير مقاتل» مى باشد. که از مهمترين آثار قرآنى وى و کهن ترين تفسير کامل قرآن مىباشد که به ما رسيده است، پيوسته در آن به جمع عقل و نقل،( يا به تعبيرى ديگر روايت و درايت) پرداخته است، بدين جهت آن را پيشگام تفاسير جامع و کامل شمرده اند . مقاتل، تنها به گردآورى آراى سابقين بسنده نکرده، بلکه آنها را مورد نقد و بررسى قرار داده و آنچه به نظرش درست آمده برگزيده است، و تفسير خود را بر اين اساس، در کمال وجازت و رسايى عبارت و جامعيت تأليف نموده است.
آيت الله معرفت در جلد دوم تفسير و مفسران صفحه 150 به بعد ديدگاه متأخرين را درباره تفسير مقاتل اينچنين مى نويسد:« با آنکه اين تفسير در دوران ظهورش و از همان ابتدا مورد توجه بوده و نظر دانشمندان را به خود جلب نموده است، و از همان دوران نخست، همگان از تفسير او بهره مى بردند، ولى در دوران متأخر يک نوع بىمهرى نسبت به آن احساس مى شود و عامل آن، عملکرد نارواى راويان اين تفسير است که در آن تصرف نموده و گرچه اندک بر آن افزوده اند. اين تفسير از طريق عبد الله بن ثابت مقرى از پدرش ثابت بن يعقوب توزى از ابو صالح هذيل بن حبيب دندانى از مقاتل بن سليمان روايت شده است. فؤاد سزگين مىگويد:« ابو صالح، در برخى موارد روايات ديگرى را بر متن تفسير مقاتل افزوده است.» گاه شده اضافات به گونه اى است که گمان مى رود متن تفسير مقاتل است و حتى در آنجا که صريحا به مقاتل نسبت داده مى شود، برخى از بزرگان- احيانا- ترديد دارند که به درستى گفته مقاتل باشد.
مقاتل نام 30 تن از کساني که از آنها تفسير نقل کرده است را در مقدمه جلد 1 ص 25 بيان نموده است، از ميان آنان 12 نفر از تابعين به اين ترتيب مى باشند: عطاء بن ابى رباح، ضحاک بن مزاحم، نافع مولى ابن عمر، زبير و ابن شهاب زهرى، محمد بن سيرين، ابن ابى مليکه، شهر بن حوشب، عکرمه، عطيه کوفى، ابو اسحاق شعبى، محمد بن على بن الحسين بن على، و بعد از اين افراد، کسانى مانند قتاده و...
اين تفسير، به صورت پيوسته تمامى آيات را- آنجا که به تبيين نياز داشته- تفسير کرده است.
عقل و نقل، هر دو رعايت شده و با عبارتهايى کوتاه و فشرده و در عين حال رسا و شيوا، بيشتر بر اساس تفسير قرآن به قرآن تکيه داشته است. و شيوه وى در توفيق و جمع بين آيات، بيشتر ابداع خود اوست.
روش تفسير :
روش کلى مفسر در ورود و خروج مطالب به اين شکل بوده که ابتدا مشخصات کلى سوره شامل مکى، مدنى بودن و تعداد آيات را ارائه مى دهد سپس فراز به فراز آيات را با کمک آيات ديگر معنا مى نمايد، بعد از معنا، به شأن نزولها مىپردازد و به تعبير دکتر شحاته، مفصل ترين تفسير در نقل شأن نزول ها مى باشد و اکثر رواياتش غير ضعيف است. منتهى به دليل حذف سند روايات اسباب نزول، صحيح و ضعيف آن مخلوط شده است، خصوصا اسرائيليات در آن وارد گشته است، شحاته مى نويسد: دخول اسرائيليات در عصر صحابه آغاز گرديد ولى در عصر تابعين زياد شده است. آيه 30 سوره بقره، آيه 255 بقره 258، 259 و... نمونهاى از اينگونه اند،. تأثير مقاتل از اسرائيليات بيشتر در داستان انبياء گذشته متبلور است و نيز در داستان ازدواج پيامبر( ص) با زينب. مستشرقين نيز اين مطالب را از تفسير مقاتل و امثال او نقل کرده اند.
در آخر سوره نيز رواياتى در فضل سور بيان مى دارد. البته اطلاعاتى را نيز دکتر شحاته در ابتداى سوره ها اضافه نموده، و در مقدمه هر سوره بحثى راجع به مقصود و مضمون اجمالى آن بيان داشته است.
دکتر شحاته مى نويسد:« آنچه به عنوان يک مفسر توانمند، جلب توجه مى کند، جنبه تفسير هر آيه، با انديشه آزاد و خرد تابناک او است». و نيز مى نويسد:« ويژگى تفسير مقاتل در ساده و رسا بودن عبارت هاى آن است، علاوه بر احاطه بر معانى و واژه هاى قرآنى و بيان شبيه و نظاير آن، که در جاى جاى قرآن و سنت آمده است، که آن را به صورت« سهل و ممتنع» درآورده...( در عين سهولت و رسا بودن، در سطحى بالا و عمقى ژرف قرار دارد.) از ديدگاه من تفسير مقاتل در حوزههاى تفسيرى، بىنظير است و به رغم گذشت بيش از دوازده قرن، هنوز اين تفسير، در انسان اين احساس را به وجود مى آورد که گويى، اين تفسير، با چنين شيوه شيوا، براى امروز نوشته شده است، در نقل آراء و نقد و ترجيح، راه کوتاه را پيموده و چندان وارد مباحث جدلى نگرديده است. از لحاظ احاطه بر معانى قرآن، در عين جامعيّت، فشرده بيان کرده است و در عين ايجاز، رعايت ايفا( رسا بودن) به طور شايسته شده است، و ديگر مزاياى اين تفسير که در حجم کم ولى محتوايى بسيار به جهان علم تقديم داشته است.»
آثار مفسر
1- التفسير الکبير( موضوع کتابشناسى)
2- نوادر التفسير
3- الناسخ و المنسوخ
4- الرد على القدريه
5- الوجوه و النظائر فى القرآن( نظائر القرآن)
6- تفسير خمسمأة آيه من القرآن الکريم
7- الاقسام و اللغات
8- الآيات المتشابهات( تفسير المتشابه)( متشابه القرآن)
9- الجوابات فى القرآن
10- التقديم و التأخير
11- القراءات
2- نوادر التفسير
3- الناسخ و المنسوخ
4- الرد على القدريه
5- الوجوه و النظائر فى القرآن( نظائر القرآن)
6- تفسير خمسمأة آيه من القرآن الکريم
7- الاقسام و اللغات
8- الآيات المتشابهات( تفسير المتشابه)( متشابه القرآن)
9- الجوابات فى القرآن
10- التقديم و التأخير
11- القراءات
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
