- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1263 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
محمد بن على بن عبد الله شوکانى صاحب تفسير فتح القدير
محل تولد: يمن
تاريخ تولد: 1173 ق
تاریخ وفات: 1250 ق
استادان:
بارزترين اساتيد وى عبارتند از:
1- حسن بن ابراهيم مغربى( م 1208 ه)
2- امام عبد القادر بن احمد کوکبائى( م 1207 ه)
3- يحيى بن محمد الحوتى( م 1247 ه)
4- قاضى عبد الرحمن بن حسن الاکوع( م 1206 ه).
شاگردان:
شاگردان:
بارزترين شاگردان وى عبارتند از:
1- محمد بن محمد بن زيارة( م 1381 ه)
2- محمد بن احمد سودى( 1226 ه)
3- محمد بن احمد مشحم صعدى( 1223 ه) 4- احمد بن عبد الله ضمدى( م 1222 ه)
5- فرزندش احمد بن محمد شوکانى( م 1281 ه).
معرفي تفسير:
« فتح القدير الجامع بين فنى الرواية و الدراية من علم التفسير» تفسير کامل قرآن به زبان عربى مىباشد که به روش روايى و اجتهادى (درايى) پرداخته و در نوع خود کم نظير است.
شوکانى در مقدمه خود در تبيين انگيزه تأليف تفسير متذکر مى شود که، چون تفسير جايگاه بالايى دارد و در بين علوم مختلف ممتاز است، و نيز مفسرين غالبا به دو گروه تقسيم شده اند، عده اى فقط روايت را در نظر گرفته و از بحث هاى ديگر اجتناب کرده اند، عده اى نيز فقط بحث هاى آلى مانند لغت، معانى، بيان و... را مطرح نموده، روايات تفسيرى پيامبر( ص) و صحابه و تابعين را مد نظر نداشته اند. که هر کدام از اين دو گروه، کارى ناقص انجام داده اند، بنا به ضرورت جمع بين اين دو شيوه، تصميم گرفتم تفسيرى تأليف نمايم.
روش تفسير:
1- ترجيح بين تفاسير متعارض،
2- بيان معانى لغوى، اعرابى و بيانى،
3- نقل روايت تفسيرى از پيامبر( ص)، صحابه، تابعين، تابعين آنها و مفسرين معتبر». ايشان ادامه مى دهند که:« برخى روايات ضعيف را بدو دليل آورده ام
الف) قرينه مقايسه بر تقويت آن وجود داشته باشد. ب) موافق معناى عربى باشد.»
ايشان معتقد است تفسير« درالمنثور» سيوطى مشتمل بر غالب رواياتى است که در تفاسير گذشتگان موجود است. که شامل روايات تفسيرى پيامبر( ص) تفسير صحابه و تابعين پس از آنهاست. شوکانى با حذف تکرارها و اتحادهاى لفظى( که با« مثله» او« نحوه» مشخص شده است) مقدارى روايت از آنچه در تفاسير علماء روايت يافته يا در تصحيح، تحسين، تضعيف و جمع و ترجيح به آن رسيده، به آن اضافه کرده است.
برخى اسانيد روايت را به خاطر وجود آنها در کتب و منابع تفسيرى مانند طبرى، سيوطى، ابن کثير، قرطبى و... حذف نموده و در اين باب خواننده را به منبع اصلى رجوع مى دهد.
تسلط شوکانى بر علوم مختلف مانند لغت، نحو، صرف، بلاغت، اصول فقه، توحيد، اسباب النزول، قصص، ناسخ و منسوخ، احاديث نبوى و فقه، از او مفسرى توانا ساخته و سبب شده جمع او بين روايت و درايت در تفسير بر- محمد بن يحيى بن بهران که قبل از او چنين کارى را تجربه کرده است، بهتر و مفيدتر و بسيط تر انجام گيرد. ايشان در مقدمه خود اشاره اى به فضل قرآن، فوايد معرفت به احکام آن، و آشنايى با مکى و مدنى، دارد.
شيوه شوکانى چنين است که در آغاز آيات را ذکر مى کند و تفسيرى معقول از آن ارائه مى دهد، آنگاه به روايات تفسيرى گذشتگان مى پردازد. به تناسب بين آيات عنايت ندارد و آن را بى فايده دانسته، تکلفى دور از انصاف بر اساس رأى شخصى، محسوب مى کند. ج 1 ص 85 ذيل آيات 40 تا 42 بقره.
اعتماد وى در لغت بيشتر به مبرّد، ابو عبيده و فرّاء است. کمتر به اختلاف قرائت ها اشاره مى کند و در حدّ لزوم به آنها مى پردازد. ذيل آيات احکام اختلاف آراى فقهى مذاهب را با ذکر دلايل شان يادآور مى شود و با آزادى نظر کامل و استنباط شخصى درباره آنها به داورى مى نشيند. اهتمام شوکانى بيشتر به نحاس، ابن عطيه دمشقى، ابن عطيه اندلسى، قرطبى زمخشرى و سيوطى بوده است.
تفسير شوکانى بسيار متأثر از آراى اعتقادى اوست. چنانکه در هر کجا مناسبتى يافته به نکوهش تقليد و مقلدان پرداخته و معتقد است مقلّدان با تقليد از ديگران، کتاب خدا و سنّت رسولش را ترک مى کنند. مانند ج 1 ص 193 ذيل آيه 170 سوره بقره. خصوصا ذيل آيه 31 سوره توبه و آيه 28 سوره اعراف.
شوکانى در تفسير خود با« توسل» به انبياء و اولياء سخت به معارضه بر مى خيزد و معتقد است که چنين توسلى روا نيست مانند آيه 49 سوره يونس و از آن روى که در عقيده، سلفى است، متشابهات قرآن را بر ظاهر حمل مى کند و به تأويل و توجيه نمى پردازد و با معتزله سخت مخالف است که با عنايت به مباحث پيش گفته با داشتن چنين عقايدى از مذهب زيديه بسيار فاصله مى گيرد. مانند« رؤيت خداوند در قيامت» ذيل آيه 55 سوره بقره، ج 1 ص 103. و نيز در مورد حيات شهدا ذيل آيه 169 سوره آل عمران و آيه 255 سوره بقره در معناى کرسى.
در ابتداى هر سوره نيز پس از ذکر نام آن به وجه تسميه اسامى سوره مى پردازد، سپس بحث مکى و مدنى بودن آن را با استدلال بر هر ديدگاه متعرض گشته، اسباب نزول آن را بيان مى دارد.
فضل سوره ها را با نقل رواياتى از نجارى، احمد، ابو داود و نسايى بازگو مى کند. ايشان در برخى موارد بعد از نقل روايت به تحليل آن پرداخته از تفاسيرى نظير طبرى مطالبى نقل مى نمايد.
در اسناد روايت نيز دقت داشته معمولا به ضعف يا حسن سند، اشاره دارد. در قرائت نيز سعى دارد، ريشه قرائت را که به کدام لغت است، بازگو کند. مانند ج 1 ص 28 آيه« اهدنا الصراط المستقيم».
در بحث هاى فقهى ذيل آيات الاحکام، معمولا ناسخ و منسوخ آنها را نيز مشخص مى کند.
آثار مفسر:
تأليفات چاپى ايشان را به 15 عنوان مى رسانند که در تفسير، فقه، حديث، رجال، اصول و حکام مى باشد. تأليفات خطى وى نيز بنا به گزارش شاگردان و علماى ديگر به 114 عدد رسيده است.
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
