محمد بن محمد بن نعمان معروف به شيخ مفيد صاحب تفسير القرآن المجيد المستخرج من تراث الشيخ المفيد
یکشنبه 18 مرداد 1394
- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1182 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
محمد بن محمد بن نعمان معروف به شيخ مفيد صاحب تفسير القرآن المجيد المستخرج من تراث الشيخ المفيد
محل تولد: نزديک بغداد
تاريخ تولد: 336 ق
تاریخ وفات: 413 ق
استادان: ابن قولويه قمى، شيخ صدوق، قاضى بن الجعالى، ابن حمزه طبرى و ابن داود قمى و ...
شاگردان: سيد مرتضى، سيد رضى، شيخ طوسى، نجاشى، سلاّر و کراجکى و ...
معرفي تفسير:
شيخ مفيد« ره» تفسير مستقلى ننگاشت منتهى مجموعه نوشته هاى عقيدتى، تاريخى و فقهى ايشان نمايانگر توجه و علاقه ايشان به مباحث تفسيرى بوده است،
از ايشان چهار کتاب در حوزه علوم قرآنى در فهارس ثبت شده، که البته بطور مستقل اثرى از آنها باقى نمانده است.
1- النصرة فى فضائل القرآن
2- البيان فى تأليف القرآن
3- الکلام فى وجوه اعجاز القرآن
4- جوابات ابى الحسن السبط المعالى بن زکريا فى اعجاز القرآن
2- البيان فى تأليف القرآن
3- الکلام فى وجوه اعجاز القرآن
4- جوابات ابى الحسن السبط المعالى بن زکريا فى اعجاز القرآن
اين تأليفات و مجموعه آياتى که در کتب مختلف، مورد بررسى قرار داده، نمايانگر روش خاص کلامى شيخ مفيد« ره» در مباحث تفسيرى است، که قبل از ايشان سابقه نداشته است.
به همين جهت تصميم بر آن شد که به مناسبت هزارمين سال درگذشت ايشان و برپايى همايش جهانى در تجليل از شخصيت بى نظير وى، مجموعه بحث هاى تفسيرى از کتب گوناگون ايشان جمع آورى و عرضه گردد، تا اين روش بنام ايشان ثبت گردد و راهنمايى باشد براى قرآن پژوهانى که بخواهند بحث هاى کلامى را در تفسير قرآن پىگيرى نمايند.
شيخ کتاب تفسيرى مستقل تأليف ننموده ولى استفاده زياد ايشان از آيات در مباحث کلامى، تاريخى و فقهى و مطرح کردن بعضى مسائل تفسيرى و قرآنى، نمايانگر توجه ايشان به اينگونه مباحث است.
شيخ را مى توان مبدع سبک تفسيرى کلامى دانست، که اصول و روش هاى خاص خود را دارد، بکار بردن روش استدلال قرآنى براى بيان مطالب و رد اشکالات و شبهات يا توضيح معتقدات از خصوصيات اين سبک است.
مناظرات مذهبى و بحث آزاد در مباحث اعتقادى مانند بحث با مشرکين در توحيد، جدال با اهل کتاب در نبوت، مناظره با منکران معاد، گفتگو با منکرين عدل، و رجوع به امام معصوم عليه السلام و اثبات غيبت امام عصر« عج». از ديگر ويژگى هاى اين سبک به شمار مى آيد. تفسير او از جهتى در بردارنده بسيارى از آراء فرق اسلامى و موضع گيري هاى ايشان به عنوان يکى از بزرگترين علماى اماميه مى باشد. به تعبيرى ديگر روش تفسير شيخ، روش کلامى، عقلى است. از اين جهت بايسته تدريس و تحقيق و محل توجه انديشمندان قرآنى است.
روش شيخ در تعامل با نص قرآن، روشى است که علماء اسلام در تفسير به آن اتفاق دارند.
روش تفسير :
شاخصه هاى تفسير ايشان از اين قرارند
الف) تفسير قرآن به قرآن
آشکارترين روش شيخ در تعامل با آيات قرآن، تکيه بر آيات ديگر، در توضيح و تفسير آن است، با استناد به اينکه اجزاء قرآن ناظر و مفسر اجزاء ديگر آن است، و اختلاف و باطلى در آن راه ندارد. در هر آيه، آيات مناسب و هم معنى و هم موضوع با آن را جمع آورى نموده با تبيين ارتباط بين آنها، معناى مقصود را استنباط و آيات را تفسير مى نمايد.( مانند تفسير آيه 31 سوره غافر:و ما الله يريد ظلما للعبادو 5 آيه مشابه آن به کمک آيات ديگر، ص 461).
آشکارترين روش شيخ در تعامل با آيات قرآن، تکيه بر آيات ديگر، در توضيح و تفسير آن است، با استناد به اينکه اجزاء قرآن ناظر و مفسر اجزاء ديگر آن است، و اختلاف و باطلى در آن راه ندارد. در هر آيه، آيات مناسب و هم معنى و هم موضوع با آن را جمع آورى نموده با تبيين ارتباط بين آنها، معناى مقصود را استنباط و آيات را تفسير مى نمايد.( مانند تفسير آيه 31 سوره غافر:و ما الله يريد ظلما للعبادو 5 آيه مشابه آن به کمک آيات ديگر، ص 461).
ب) تفسير روايى
قاعده کلى در ديدگاه ايشان اين است که در تفسير قرآن از روايات وارده بايد استفاده نمود، اما مادامى که با قرآن يا نص واضح ديگر، مخالفتى نداشته باشد در اين مقام، تکيه او به روايت خواهد بود، اما اگر در روايت ترديدى وجود داشت در اعتماد به آن ترديد خواهد کرد.
قاعده کلى در ديدگاه ايشان اين است که در تفسير قرآن از روايات وارده بايد استفاده نمود، اما مادامى که با قرآن يا نص واضح ديگر، مخالفتى نداشته باشد در اين مقام، تکيه او به روايت خواهد بود، اما اگر در روايت ترديدى وجود داشت در اعتماد به آن ترديد خواهد کرد.
استفاده ايشان از روايت به دو صورت است، گاه در تفسير نص قرآنى از آن بهره مى برد و گاه براى تأييد معنا و تفسيرى که بيان کرده، به روايت استشهاد مى نمايد.
اگر روايت با اصول عقايد و قواعد عقليه و حقايق تاريخى متواتر مخالفت داشت، بطور قاطع آن را رد مىنمايد، و حق نقد سندى و عقلى آن را براى خود محفوظ مى دارد.( مانند: روايات ذيل آيه 157 اعراف در ذکر اشباح و خلق ارواح قبل از خلقت آدم( ع) ص 218)
ج) تفسير لغوى و شاهد ادبى
ايشان استفاده از معانى لغوى و شعر عربى را در توضيح معانى لغوى قرآن ضرورت واقعى مى انگارد، بر اين اساس در جاهاى مختلف از آن بهره برده است.( مانند تفسير آيه 171 سوره نساء ص 166 در معنى غلو).
ايشان استفاده از معانى لغوى و شعر عربى را در توضيح معانى لغوى قرآن ضرورت واقعى مى انگارد، بر اين اساس در جاهاى مختلف از آن بهره برده است.( مانند تفسير آيه 171 سوره نساء ص 166 در معنى غلو).
د) پرهيز از تفسير به رأى مذموم
شيخ مفيد« ره» مى فرمايند: تفسير قرآن به رأى ممکن نيست و اعتقادات و هوا هاى انسانها را نبايد بر قرآن تحميل کرد. مراد ايشان از تفسير به رأى، تفسير بدون آگاهى و علم است.
شيخ مفيد« ره» مى فرمايند: تفسير قرآن به رأى ممکن نيست و اعتقادات و هوا هاى انسانها را نبايد بر قرآن تحميل کرد. مراد ايشان از تفسير به رأى، تفسير بدون آگاهى و علم است.
و نيز مى فرمايد: در تفسير کنار گذاشتن حقيقت معنا و حمل آن بر مجاز و استعاره بدون دليل باطل مى باشد. در مقابل به تفسيرى که مستند به لغت، برهان عقلى و شاهد روايى باشد، رو آورده است
ويژگي ها :
1- از ويژگي هاى مهم اين تفسير، بعد کلامى آن است، که در بين تفاسير شيعه تاکنون بىنظير است، فقط فخر رازى در تفسير خود( آنهم دو قرن بعد از شيخ مفيد« ره») به اين شيوه تمسک جسته است.
اين ويژگى بىشک تابع جوّ و فضاى عصر شيخ بوده، که از يک طرف مناظرههاى علمى و عقيدتى و از طرفى هجوم بىسابقه عليه تفکر شيعى و فرصت شيخ در ردّ آنها رواج داشته است. از اين جهت مرجع خوبى براى پژوهشگران آيات کلامى مى باشد.
2- پرداختن به شبهات مختلف: با نظرى اجمالى به تفسير ايشان در مى يابيم که در زمان خود، شبهات گوناگون فکرى را مطرح کرده و پاسخ داده اند. شبهاتى حاصل از نزاعهاى اهل سنت عليه شيعه در مورد افضليت حضرت على« عليه السلام»، عصمت، رجعت، متعه، نفاق بعضى صحابه، غيبت امام عصر« عج» و مسائل فقهى خلافى مانند، تحريم ذبائح اهل کتاب، مسح بر پا و مباحثى مانند شرور، خلق افعال عباد، حدود اختيار و اراده انسان و مباحثى با معتزله.
و نيز مباحثى با اهل حديث از شيعه از طرف شيخ صدوق در اعتقادات مطرح شده اند، مانند، اراده الهى، هدايت الهى، منشأ عمل انسان، مفهوم بداء، عالم ذر، جايگاه عقل، خلق ارواح و....
بخشى از مباحث ايشان در مقابل با غلاة است، از قبيل اينکه پيامبران و معصومين عليه السلام مانند ساير افراد بشر، لذت و الم را درک مى کنند و کبر سن و پيرى بر آنها عارض مى شود.
3- چينش مطالب در اين کتاب، به گونهاى پيش رفته که غالبا به مطالب مهم پرداخته شده و شکل موضوعى به خود گرفته است.
آثار مفسر:
شيخ بيش از دويست جلد در دفاع از قرآن و سنت و مکتب اهل بيت عليهم السلام در موضوعات مختلف از جمله: اصول دين، مباحث قرآنى،( علوم قرآن، اعجاز، تأليف قرآن و فضل قرآن)، مباحث متفاوت کلامى، تاريخ زندگى ائمه عليهم السلام، شرح آراء کلامى علماء اماميه، فقه، اصول فقه و کتب حديثى تأليف نموده که تعداد زيادى از بين رفته است. هم اکنون پنجاه کتاب از ايشان تحت عنوان« مصنفات الشيخ المفيد» در 14 مجلد و بيش از پنج هزار صفحه از ايشان به چاپ رسيده است.
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
