- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1177 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
سيّد بن قطب بن ابراهيم صاحب تفسير فى ظلال القرآن
محل تولد: قريه موشه از توابع آسيوط مصر
تاريخ تولد: 1324 ق
تاریخ وفات: 1387 ق
استادان: ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
شاگردان: ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
معرفي تفسير:
اين تفسير در ميان تفسيرهاى قرآن کريم داراى روي کردى سياسى، اجتماعى، حرکتى و تربيتى است که مؤلف آن به مفسّرى مجدّد با سياق تفسيرى نوينى شهرت دارد و يکى از پيشوايان و انديشوران اصيل حرکت اسلامى معاصر است. بنابراين تکرار مکررات فراوانى که در ساير تفاسير ملاحظه مى گردد، در اين تفسير جايى ندارد و در بسيارى از موارد، عرضه دارنده مباحثى بکر و بديع است.
شخص مؤلف تمام تجربه قرآنى اش و نيز ره يافت تفسيرى اش را در مقدمه« فى ظلال» چنين خلاصه مى کند:
در پرتو قرآن زيستم تا هستى را بسى فراختر از بسيارى از ظواهر مشهودش ببينم، بزرگتر در حقيقت و بزرگتر در تعدّد جوانبش...، در سايه قرآن بازيافتم که تصادف بى بصيرت را در عرصه هستى جايى نيست...
در پرتو قرآن زيستم تا هستى را بسى فراختر از بسيارى از ظواهر مشهودش ببينم، بزرگتر در حقيقت و بزرگتر در تعدّد جوانبش...، در سايه قرآن بازيافتم که تصادف بى بصيرت را در عرصه هستى جايى نيست...
محمّد قطب برادر دانشور مؤلف« فى ظلال» در چند سطرى که در آغاز تفسير آمده است مى نويسد: فى ظلال القرآن کتابى است که نگارنده اش با روح، انديشه، شعور و همه هستى اش با آن زندگى کرد... و گزيده تجربه زنده اش در عالم ايمان را با آن به راز نهاد.
روش تفسير :
تفسير« فى ظلال القرآن» در دو مرحله شکل يافت. بارى هنگامى که سيّد قطب هنوز پاى در ميدان جهاد، حرکت و دعوت نگذاشته بود و بيشتر از ديدگاه نکات ادبى به قرآن مى نگريست, و ديگر بار وقتى که همه وجود پيام قرآنى را بازيافت و به صورت عملى به حرکت، تربيت و دعوت ملتزم گشت.
نخستين مرحله پيدايى« فى ظلال» به سال 1951 در مجله« المسلمون» برمى گردد که سعيد رمضان منتشر کننده اين مجله از مرحوم شهيد سيّد قطب خواست تا به گونه پيوسته نوشتارى در آن مجله داشته باشد و سيّد نيز پذيرفت که مباحثى در تفسير قرآن با عنوان« فى ظلال القرآن» بنويسد.
در نتيجه تا آيه 103 سوره مبارکه بقره, شرح پيش گفته در مجله« المسلمون» منتشر شد و پس از آن سيّد قطب تصميم گرفت عنوان ديگرى را براى مقالات خويش در اين مجله برگزيند. به خوانندگان وعده داد که به همين ترتيب، تفسير سى جزء قرآن کريم را در سى بخش منتشر خواهد کرد. از آن تاريخ« فى ظلال» از مجله« المسلمون» درآمد و سرنوشتى ديگر يافت. پيرو وعده قبلى، نخستين جزء از آن در اکتبر 1952 توسط دارالکتب العربية در قاهره منتشر شد و پس از آن هر دو ماه يک جزء عرضه مى شد. اين سير تا جزء شانزدهم قرآن کريم ادامه يافت.
بعد از انتشار جزء شانزدهم سيّد قطب دستگير و راهى زندان شد، در هفته هاى نخست به سبب آزارهاى روحى و جسمى که مى ديد، نتوانست کارش را در زندان ادامه دهد. در نتيجه ناشر که قرارداد تفسير تمامى قرآن مجيد را تا پايان با او داشت، از دولت وقت به دادگاه براى جبران خسارت مالى خود شکايت برد و در نهايت دولت توافق کرد که سيّد قطب در زندان تفسير را به پايان رساند. در پايان دهه پنجاه ميلادى تأليف« فى ظلال» در زندان پايان يافت.
« فى ظلال» در اين مرحله گر چه روشى نوين داشت، اما آن نبود که ما امروز شاهدش هستيم بلکه مؤلف دانشمند، پس از کشف نمايش هنرى در قرآن و تأليف کتابى در اين زمينه و با همين عنوان، آرزو داشت که اين کار را در همه قرآن انجام دهد و به تفصيل ويژگى هاى و عناوين نمايش هنرى را در تمام قرآن عرضه دارد. در اين مرحله توفيق يافت بخشى از آرزويش را در مورد نمايش هنرى در قرآن برآورده سازد. برخى از خواطر ذهنى، زيبايى، هنر، نمايش هنرى و بعضى از مبادى و مناهج تفسيرى اش را در تفسير« فى ظلال» بيان داشت. اما زندان سيّد قطب را با مرحله جديدى از تجربيات قرآنى مواجه ساخت و گستره نوينى از منهج حرکت اسلامى در دعوت، تربيت، جهاد و تغيير بر وى گشود و خداوند متعال او را به سوى کشف کليد فهم گنجينه هاى حرکى قرآن کريم و به کارگيرى اش در مسير دعوت و جهاد رهنمون گشت. با سودجويى از اين فيض، تفسير« فى ظلال القرآن» وارد مرحله دوم سرنوشت خود شد و مؤلف محترم با پالايش و ويرايش دوباره روح ويژهاى بدان بخشيد. آغاز اين کار با توجه به زمينه هاى روحى فراهم شده براى سيّد قطب از قبيل زندان، شکنجه، جاهليّت حاکم از آيات مکّى که تلائم کامل با آن داشت، شروع شد.
از اين رو مؤلف شروع اين کار را از سه جزء آخر قرآن کريم که تأمين بخش اين هدف بود، آغاز کرد و پاره اى از مفاهيم حرکتى جديد را در تفسير اين سه جزء بيان داشت و پس از آن مصمّم گشت اين روند را در مورد همه قرآن تکرار کند و با بيان تجربه نوين حرکتى اش روحى ديگر در تفسير« فى ظلال» بدمد. جزء نخست تنقيح شده« فى ظلال القرآن» در آغاز سال 1960 توسط دار احياء الکتب العربيه منتشر شد و بدين وسيله« نمايش هنرى در قرآن» که بيانگر زيبايى و هنر در قرآن کريم بود، قرين ديگرى يافت که از گنجينههاى حرکتى قرآن کريم، پرده برمىداشت. سيّد قطب بدين اعتبار مفسّرى مجدّد گشت که داراى سبک نوينى در قرآن تحت عنوان« سبک تفسير حرکى» است.
شاهکار سيّد قطب در تأمين اين هدف( روش تفسيرىاش) اجزاى هفت و هشت از« فى ظلال القرآن» است که فراگير سوره انعام است. مؤلف در مقدمهاى که بر اين سوره نوشته و در تفسير اين سوره حکمت بسيارى از موضعگيرىهاى پيامبر اکرم صلّى اللّه عليه و آله را يادآور شده و ضرورت تأسّى و به کار گماردن آن حکمتها را در حرکت اسلامى معاصر گوش زد کرده است، چنان که اين دو جزء متمرکز ترين، پختهترين و روشنترين اجزاى« فى ظلال» هستند. سيّد قطب در پرتو همين رهيافت، ده جز نخست تفسير« فى ظلال» را تنقيح کرد. پس از آزادى از زندان به سال 1964 قصد آن داشت که مابقى اجزاء را نيز به ترتيب سابق پالايش کند و اجزاى يازدهم، دوازدهم و سيزدهم را نيز در اين راستا دوباره نوشت که با احتساب اجزاى پيش گفته به شانزده جزء رسيد اما سرکشان ستمگر فرصت را از او سلب کردند و راه را بر او بستند و او بى آن که بتواند به هدفش برسد، به سوى پروردگار خود شتافت.
آن چه گفتيم، اندکى از مزاياى« فى ظلال» و ارزشهاى آن بود، اما نبايد از نظر دور داشت که سيّد قطب نيز همچون هر متفکّر ديگرى انسان بود و از اين رو، نمىتوان به طور مطلق همه تئورىپردازىهايش را بىچون و چرا پذيرفت. با توجه به دگرگونى هايى که پديده هاى اجتماعى به خود مى بينند و تغيير و ثبات و شرايط زمانى و مکانى، مباحث غير مسلّم اين تفسير نيز همچون هر نظريه ديگرى اثبات و ابطال پذير است. بسيارى از متفکران، از جمله انديشوران اخوان المسلمين که دست اندر کار دعوت اسلامى اند، به رغم دلبستگى و احترام فراوانى که براى سيّد قطب قايل اند، همه نظريات او را در عمل قابل اجرا نمى دانند و نظر بر اين دارند که نمىتوان اخوانى بودن سيّد قطب را در روش و عمل احراز کرد، زيرا پس از آن که سيّد قطب از بحران فکرى رهايى يافت، مدّت درازى از تئورى پردازان اخوان المسلمين دور و برکنار بود و در بيشتر دوران حيات رويکرد اسلامى اش در زندان بود و تحت تأثير شرايط بسيار سخت زندان، مباحثى بسيار تند در تفسير« فى ظلال» و« معالم فى الطريق»( چراغى بر فراز راه) آمده است که ممکن است با رفق و مدارا و روش بسيارى از دعوتگران عصر کنونى که عزمى راسخ در دعوت دارند، و مهرورزى و مصلحت را رکن رکين دعوت و فراخوانى اسلامى مى دانند، سازگار نيفتد. در نهايت مى توان به اين نتيجه رسيد که اگر چه به صورت موقت بتوان نظريه هاى سيّد قطب را پيرامون جاهليت، طاغوت، کفر و مقابله به مثل و... جز آن را با واقعياتى ناسازگار دانست، اما حقيقت گفتار سيّد قطب غير قابل انکار است.
آثار مفسر:
از سيّد قطب مقالات و کتابهاى بسيارى برجاى مانده است که« فى ظلال القرآن» در رأس آنها جاى دارد.
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
امشب تورا شکسته صدا می کنم بیا
.gif)
شرحِ غمت به بادِ صبا می کنم بیا
تمثالِ تو گرفته ام امشب به قابِ دل
ذکرِ تورا به شورو نوا می کنم بیا